မုန္လည္ဆရာေတာ္ေဟာၾကားေသာ သဠာယတန ဒြါရ ေျခာက္မည္ အၾကည္ ေျခာက္ပါး ေပၚ မူတည္၍ ခႏၶာငါးပါး ဖြဲ႕ျခင္း
မ်က္စိ - စကၡဳအၾကည္ကို အဆင္းတိုက္ေတာ့ စကၡဳ၀ိညာဥ္ေပၚပါသည္။ စကၡဳ၀ိညာဥ္ေပၚေသာအခါ တစ္၀ိညာဥ္တည္း ေပၚလို႕ ျဖစ္ပါသလား၊ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ စကၡဳ၀ိညာဥ္စိတ္ ႏွင့္ သဟဇာတ ျဖစ္တဲ့ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာ သံုးပါး ေပါင္းေတာ့ နာမကၡႏၶာေလးပါး ျဖစ္ပါသည္။ စကၡဳအၾကည္ ႏွင့္ အဆင္း ကို ခႏၶာဖြဲ႕ေတာ့ ရူပကၡႏၶာ ျဖစ္ပါသည္။ နာမကၡႏၶာေလးပါး ႏွင့္ ေပါင္းေတာ့ ခႏၶာငါးပါး ျဖစ္ပါသည္။
စကၡဳအၾကည္ ႏွင့္ အဆင္းတို္က္ေတာ့ ျမင္သိစိတ္ ေပၚပါသည္။ အဆင္းကို ျမင္သိတာက စိတ္၊
ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာက ေစတသိက္။ “စိတ္၊ ေစတသိက္”
စကၡဳအၾကည္ ႏွင့္ အဆင္းက ရုပ္၊ “စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္”။
စကၡဳအၾကည္ကို အဆင္းတိုက္ေတာ့ ျမင္သိစိတ္ေပၚပါသည္။ အဆင္းကို ျမင္သိတာက နာမ္တရား။
မ်က္စိအၾကည္ ႏွင့္ အဆင္းက ရုပ္တရား။
နာမ္၊ ရုပ္ ႏွစ္ပါး။
နား - ေသာတအၾကည္ကို အသံတိုက္ေတာ့ ေသာတ၀ိညာဥ္ေပၚပါသည္။ ေသာတ၀ိညာဥ္ေပၚေသာအခါ တစ္၀ိညာဥ္တည္း ေပၚလို႕ ျဖစ္ပါသလား၊ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ ေသာတ၀ိညာဥ္္ ႏွင့္ သဟဇာတ ျဖစ္တဲ့ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာ သံုးပါး ေပါင္းေတာ့ နာမကၡႏၶာေလးပါး ျဖစ္ပါသည္။ ေသာတအၾကည္ ႏွင့္ အသံ ကို ခႏၶာဖြဲ႕ေတာ့ ရူပကၡႏၶာ ျဖစ္ပါသည္။ နာမကၡႏၶာေလးပါး ႏွင့္ ေပါင္းေတာ့ ခႏၶာငါးပါး ျဖစ္ပါသည္။
နားအၾကည္ ႏွင့္ အသံတို္က္ေတာ့ ၾကားသိစိတ္ ေပၚပါသည္။ အသံကို ၾကားသိတာက စိတ္၊
ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာက ေစတသိက္။ “စိတ္၊ ေစတသိက္”
နားအၾကည္ ႏွင့္ အသံက ရုပ္၊ “စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္”။
နားအၾကည္ကို အသံတိုက္ေတာ့ ၾကားသိစိတ္ေပၚပါသည္။ အသံကိုၾကားသိတာက နာမ္တရား။
နားအၾကည္ ႏွင့္ အသံက ရုပ္တရား။
နာမ္၊ ရုပ္ ႏွစ္ပါး။
ႏွာ - ဃာနအၾကည္ကို အနံ႕တိုက္ေတာ့ ဃာန၀ိညာဥ္ေပၚပါသည္။ ဃာန၀ိညာဥ္ေပၚေသာအခါ တစ္၀ိညာဥ္တည္း ေပၚလို႕ ျဖစ္ပါသလား၊ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ ဃန၀ိညာဥ္္ ႏွင့္ သဟဇာတ ျဖစ္တဲ့ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာ သံုးပါး ေပါင္းေတာ့ နာမကၡႏၶာေလးပါး ျဖစ္ပါသည္။ ဃာနအၾကည္ ႏွင့္ အနံ႕ ကို ခႏၶာဖြဲ႕ေတာ့ ရူပကၡႏၶာ ျဖစ္ပါသည္။ နာမကၡႏၶာေလးပါး ႏွင့္ ေပါင္းေတာ့ ခႏၶာငါးပါး ျဖစ္ပါသည္။
ႏွာအၾကည္ ႏွင့္ အနံ႕တို္က္ေတာ့ နံသိစိတ္ ေပၚပါသည္။ အနံ႕ကို နံသိတာက စိတ္၊
ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာက ေစတသိက္။ “စိတ္၊ ေစတသိက္”
ႏွာအၾကည္ ႏွင့္ အနံ႕က ရုပ္၊ “စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္”။
ႏွာအၾကည္ကို အနံ႕တိုက္ေတာ့ နံသိစိတ္ေပၚပါသည္။ အနံ႕ကိုနံသိတာက နာမ္တရား။
ႏွာအၾကည္ ႏွင့္ အနံ႕က ရုပ္တရား။
နာမ္၊ ရုပ္ ႏွစ္ပါး။
လွ်ာ - ဇိ၀ွါအၾကည္ကို ခ်ဳိ၊ ခ်ဥ္၊ စပ္၊ ငန္၊ ဖန္၊ ခါး ရသာ (၆)ပါး တိုက္ေတာ့ စားသိစိတ္ဆိုတဲ့ ဇိ၀ွါ၀ိညာဥ္ေပၚပါသည္။ ဇိ၀ွါ၀ိညာဥ္ေပၚေသာအခါ တစ္၀ိညာဥ္တည္း ေပၚလို႕ ျဖစ္ပါသလား၊ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ ဇိ၀ွါ၀ိညာဥ္္ ႏွင့္ သဟဇာတ ျဖစ္တဲ့ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာ သံုးပါး ေပါင္းေတာ့ နာမကၡႏၶာေလးပါး ျဖစ္ပါသည္။ ဇိ၀ွါအၾကည္ ႏွင့္ ရသာ ၆ပါး ကို ခႏၶာဖြဲ႕ေတာ့ ရူပကၡႏၶာ ျဖစ္ပါသည္။ နာမကၡႏၶာေလးပါး ႏွင့္ ေပါင္းေတာ့ ခႏၶာငါးပါး ျဖစ္ပါသည္။
လွ်ာအၾကည္ ကို ရသာ (၆)ပါးတို္က္ေတာ့ စားသိစိတ္ ေပၚပါသည္။ ရသာ (၆)ပါး ကို စားသိတာက စိတ္၊
ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာက ေစတသိက္။ “စိတ္၊ ေစတသိက္”
လွ်ာအၾကည္ ႏွင့္ ရသာ (၆)ပါး က ရုပ္၊ “စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္”။
လွ်ာအၾကည္ကို ရသာ (၆)ပါးတိုက္ေတာ့ စားသိစိတ္ေပၚပါသည္။ ရသာ (၆)ပါး ကိုစားသိတာက နာမ္တရား။
လွ်ာအၾကည္ ႏွင့္ ရသာ (၆)ပါး က ရုပ္တရား။
နာမ္၊ ရုပ္ ႏွစ္ပါး။
ကိုယ္ - ကာယအၾကည္ကို မာမႈ၊ ေပ်ာ့မႈ၊ ပထ၀ီ၊ ေဖာ႒ဗၺ တိုက္ေတာ့ ထိသိစိတ္ဆိုတဲ့ ကာယ၀ိညာဥ္ေပၚပါသည္။ ကာယ၀ိညာဥ္ေပၚေသာအခါ တစ္၀ိညာဥ္တည္း ေပၚလို႕ ျဖစ္ပါသလား၊ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ ကာယ၀ိညာဥ္္ ႏွင့္ သဟဇာတ ျဖစ္တဲ့ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာ သံုးပါး ေပါင္းေတာ့ နာမကၡႏၶာေလးပါး ျဖစ္ပါသည္။ ကာယအၾကည္ ႏွင့္ မာမႈ၊ ေပ်ာ့မႈ ခႏၶာဖြဲ႕ေတာ့ ရူပကၡႏၶာ ျဖစ္ပါသည္။ နာမကၡႏၶာေလးပါး ႏွင့္ ေပါင္းေတာ့ ခႏၶာငါးပါး ျဖစ္ပါသည္။
ကိုယ္အၾကည္ ကို ပူမႈ၊ ေအးမႈ၊ ေတေဇာ ေဖာ႒ဗၺတို္က္ေတာ့ ထိသိစိတ္ ေပၚပါသည္။ ပူမႈ၊ ေအးမႈ ကို ထိသိတာက စိတ္၊
ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာက ေစတသိက္။ “စိတ္၊ ေစတသိက္”
ကိုယ္အၾကည္ ႏွင့္ ပူမႈ၊ ေအးမႈ က ရုပ္၊ “စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္”။
ကိုယ္အၾကည္ကို ေထာက္ကန္လႈပ္္ရွားမႈ ၀ါေယာေဖာ႒ဗၺ တိုက္ေတာ့ ထိသိစိတ္ေပၚပါသည္။ ေထာက္ကန္လႈပ္ရွားမႈကို ထိသိတာက နာမ္တရား။
ကိုယ္အၾကည္ ႏွင့္ ေထာက္ကန္လႈပ္ရွားမႈ က ရုပ္တရား။
နာမ္၊ ရုပ္ ႏွစ္ပါး။
စိတ္ - မေနာအၾကည္ကို ဓမၼာရံုံတိုက္ေတာ့ ၾကံသိစိတ္ ဆိုတဲ့ မေနာ၀ိညာဥ္ေပၚပါသည္။ မေနာ၀ိညာဥ္ေပၚေသာအခါ တစ္၀ိညာဥ္တည္း ေပၚလို႕ ျဖစ္ပါသလား၊ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ မေနာ၀ိညာဥ္္ ႏွင့္ သဟဇာတ ျဖစ္တဲ့ ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာ သံုးပါး ေပါင္းေတာ့ နာမကၡႏၶာေလးပါး ျဖစ္ပါသည္။ ဟဒယ၀တၳဳ ႏွင့္ ဓမၼာရံု ကို ခႏၶာဖြဲ႕ေတာ့ ရူပကၡႏၶာ ျဖစ္ပါသည္။ နာမကၡႏၶာေလးပါး ႏွင့္ ေပါင္းေတာ့ ခႏၶာငါးပါး ျဖစ္ပါသည္။
မေနာအၾကည္ ကို ဓမၼာရံုတို္က္ေတာ့ ၾကံသိစိတ္ ေပၚပါသည္။ ဓမၼာရံုံတရားအေပၚမွာ ပုဂၢိဳလ္၊ သတၱ၀ါအေနႏွင့္ ၾကံသိတာက စိတ္၊
ေ၀ဒနာ၊ သညာ၊ ေစတနာက ေစတသိက္။ “စိတ္၊ ေစတသိက္”
ဟဒယ၀တၳဳ ႏွင့္ ဓမၼာရံုံ က ရုပ္၊ “စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ရုပ္”။
မေနာအၾကည္ကို ဓမၼာရံုတိုက္ေတာ့ ၾကံသိစိတ္ေပၚပါသည္။ ဓမၼာရံုတရားအေပၚမွာ ပုဂၢိဳလ္၊ သတၱ၀ါ အေနႏွင့္ ၾကံသိတာက နာမ္တရား။ဟဒယ၀တၳဳ ႏွင့္ ဓမၼာရံုံ က ရုပ္တရား။
နာမ္၊ ရုပ္ ႏွစ္ပါး။
မံုလယ္ဆရာေတာ္ ဘဒၵႏ ၱသံ၀ရ ၏ သစၥာဖြဲ႕နည္း
ေ၀ဒနာကၡႏၶာ - ေ၀ဒနကၡႏၶာ တရားအေပၚမွာ ငါ၊ သူတပါး၊ ေယာက်္ား၊ မိန္းမအေန ႏွင့္ လိုခ်င္မႈ၊ ႏွစ္သက္မႈ၊ စြဲလန္းမႈက ေလာဘတဏွာ - သမုဒယသစၥာ။
ေ၀ဒနာကၡႏၶာတရား၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းက - ဒုကၡသစၥာ။
ဒုကၡသစၥာ ဟု ပိုင္းျခား၍ သိတာက သမၼာဒိ႒ိ - မဂၢသစၥာ။
သမုဒယသစၥာ ေသတာ ႏွင့္ ေနာက္ ခႏၶာ မလာတာက - နိေရာဓသစၥာ။
သညာကၡႏၶာ - သညာကၡႏၶာ တရားအေပၚမွာ ငါ၊ သူတပါး၊ ေယာက်္ား၊ မိန္းမအေန ႏွင့္ လိုခ်င္မႈ၊ ႏွစ္သက္မႈ၊ စြဲလန္းမႈက ေလာဘတဏွာ - သမုဒယသစၥာ။
သညာကၡႏၶာတရား၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းက - ဒုကၡသစၥာ။
ဒုကၡသစၥာ ဟု ပိုင္းျခား၍ သိတာက သမၼာဒိ႒ိ - မဂၢသစၥာ။
သမုဒယသစၥာ ေသတာ ႏွင့္ ေနာက္ ခႏၶာ မလာတာက - နိေရာဓသစၥာ။
သခၤါရကၡႏၶာ - သခၤါရကၡႏၶာ တရားအေပၚမွာ ငါ၊ သူတပါး၊ ေယာက်္ား၊ မိန္းမအေန ႏွင့္ လိုခ်င္မႈ၊ ႏွစ္သက္မႈ၊ စြဲလန္းမႈက ေလာဘတဏွာ - သမုဒယသစၥာ။
သခၤါရကၡႏၶာတရား၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းက - ဒုကၡသစၥာ။
ဒုကၡသစၥာ ဟု ပိုင္းျခား၍ သိတာက သမၼာဒိ႒ိ - မဂၢသစၥာ။
သမုဒယသစၥာ ေသတာ ႏွင့္ ေနာက္ ခႏၶာ မလာတာက - နိေရာဓသစၥာ။
၀ိညာဏကၡႏၶာ - ၀ိညာဏကၡႏၶာ တရားအေပၚမွာ ငါ၊ သူတပါး၊ ေယာက်္ား၊ မိန္းမအေန ႏွင့္ လိုခ်င္မႈ၊ ႏွစ္သက္မႈ၊ စြဲလန္းမႈက ေလာဘတဏွာ - သမုဒယသစၥာ။
၀ိညာဏကၡႏၶာတရား၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းက - ဒုကၡသစၥာ။
ဒုကၡသစၥာ ဟု ပိုင္းျခား၍ သိတာက သမၼာဒိ႒ိ - မဂၢသစၥာ။
သမုဒယသစၥာ ေသတာ ႏွင့္ ေနာက္ ခႏၶာ မလာတာက - နိေရာဓသစၥာ။
ရူပကၡႏၶာ - ရူပကၡႏၶာ တရားအေပၚမွာ ငါ၊ သူတပါး၊ ေယာက်္ား၊ မိန္းမအေန ႏွင့္ လိုခ်င္မႈ၊ ႏွစ္သက္မႈ၊ စြဲလန္းမႈက ေလာဘတဏွာ - သမုဒယသစၥာ။
ရူပကၡႏၶာတရား၏ ျဖစ္ျခင္းပ်က္ျခင္းက - ဒုကၡသစၥာ။
ဒုကၡသစၥာ ဟု ပိုင္းျခား၍ သိတာက သမၼာဒိ႒ိ - မဂၢသစၥာ။
သမုဒယသစၥာ ေသတာ ႏွင့္ ေနာက္ ခႏၶာ မလာတာက - နိေရာဓသစၥာ။
ခႏၶာငါးပါးႏွင့္ပတ္သက္ေသာသေဘာမ်ား
(၁) ရူပကၡႏၶာ - ေဖာက္ျပန္ပ်က္စီးတတ္ေသာ သေဘာအစု ျဖစ္ပ်က္မႈ
(၂) ေ၀ဒနာကၡႏၶာ- ခံစားတတ္ေသာ သေဘာအစု ျဖစ္ပ်က္မႈ
(၃) သညာကၡႏၶာ - မွတ္သားတတ္ေသာ သေဘာအစု ျဖစ္ပ်က္မႈ
(၄)သခၤါရကၡႏၶာ - ေစ့ေဆာ္ျပဳျပင္တတ္ေသာ သေဘာအစု ျဖစ္ပ်က္မႈ
(၅) ၀ိညာဏကၡႏၶာ- သိတတ္ေသာ သေဘာအစု ျဖစ္ပ်က္မႈ
သကၠာယတရား
ေလာကီခႏၶာငါးပါး၊ ဥပါဒါန္အာရံုေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ ခႏၶာငါးပါးသည္ သကၠာယတရား ျဖစ္ပါသည္။
သုတၱန္နည္းအရ - ၀ိညာဏ္၊ နာမ္ရုပ္၊ သဠာယတန၊ ဖႆ၊ ေ၀ဒနာ ဟု ေခၚဆိုႏိုင္ၿပီး။
အဘိဓမၼာနည္းအရ - ရူပကၡႏၶာ၊ ေ၀ဒနာကၡႏၶာ၊ သညာကၡႏၶာ၊ သခၤါရကၡႏၶာ၊ ၀ိညာဏကၡႏၶာ ဟု ေခၚဆိုႏိုင္ပါသည္။
ယင္းတို႕သည္ ဒုကၡသစၥာ ျဖစ္ပါသည္။
တဏွာ သမုဒယသစၥာသည္ သကၠာယ ျဖစ္ေၾကာင္းတရား (တနည္း) ခႏၶာငါးပါး ဒုကၡျဖစ္ေၾကာင္းတရား ျဖစ္ပါသည္။
အတိတ္အေၾကာင္း သမုဒယသစၥာေၾကာင့္ ပစၥဳပၸန္အက်ဳိး ဒုကၡသစၥာ ရုမ္နာမ္ကို ရရိွပါသည္။
ခႏၶာငါးပါးကိုစြဲ၍ အၾကားအျမင္နည္းေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ - ရုပ္ကို ငါထင္၊ ေ၀ဒနာကို ငါထင္၊ သညာကို ငါထင္၊ သခၤါရကၡႏၶာကို ငါထင္၊ ၀ိညာဏကၡႏၶာကို ငါထင္ သျဖင့္ သကၠာယဒိ႒ိ (၀ါ) အတၱဒိ႒ိ ျဖစ္ပါတယ္။